Vragen die ik me
stel…
Wie zijn de “Vikingen”?
Ze komen uit het koude noorden. Maar uit welke regio?
Hoe leefden de Vikingen?
Waarom bekijken wij ze als moordzuchtige zeebarbaren?
Hoe konden ze hun weg vinden op een open oceaan?
Tongeren
Tongeren: https://goo.gl/maps/bBMPc
Tongeren, de oudste stad van België en van onze vriend
Ambiorix is weer even in beslag genomen door de Vikingen. Heel even moeten de Eburonen
plaatst maken voor een groepje barbaren uit het noorden.
In de stad kan je nog vele andere bezienswaardigheden
bezoeken. De Onze-Lieve-Vrouwebasiliek met haar religieuze schatkamer vol
pareltjes en religieuze kunst. Het begijnhof ademt een ingetogen sfeer en rust
uit. Tongeren heeft met kasseien geplaveide straatjes, pittoreske pleintjes en
begijnhuisjes. Er is een mooie wandeling uitgestippeld dmv grondtegels. Ze
leiden je naar kronkelende straatjes, verborgen pleintjes, groene hoekjes en
eeuwenoude omwallingen. Dankzij de mijlpalen ben je zeker dat je geen enkel
hoogtepunt mist.
Gallo-Romeins Museum
De permanente
tentoonstelling schetst het veelzijdige verhaal van de bewoners in de regio
van Tongeren. Het behandelt de tijdperiode van de prehistorie tot de vroege
middeleeuwen. De objecten zijn sfeervol uitgelicht in strakke en open ruimtes.
Ze tonen educatieve films en er staan levensechte figuren, maquettes en
animaties. Ze zuigen je mee in een tijdloze ervaring.
In het Gallo-Romeins Museum is er een prachtige tijdelijke tentoonstelling over
Vikingen! Ze loopt van 18 oktober 2014 tot 15 maart 2015. Meer dan duizend jaar
geleden vertoefden ze al in onze regio. In 881 brachten ze een blitsbezoek aan
Tongeren maar ook aan Luik en Maastricht. Al de steden werden in as gelegd. Niet
alleen ABBA en IKEA zijn de exportproducten van de Scandinavische landen. Met
500 items uit het koude noorden treden we in de wereld van de Vikingen. De
tentoonstelling kwam tot stand in samenwerking met Het Zweeds historisch museum
van Stockholm.
Vikingen!
Ik wed er voor dat je denkt dat Vikingen barbaren, piraten
en plunderaars zijn… Hun eerste “ontmoeting” met het westen was op 8 juni 793
in Lindisfarne. Het is een eiland in Northumbria en ligt aan de noordoostelijke
kust van Engeland. Het was een klooster en dus een gemakkelijk doelwit voor de
sterk bewapende Noormannen. De geestelijken werden gedood of meegenomen om
later als slaaf verkocht te worden. Alcuinus, een raadgever van Karel de Grote,
schreef brieven naar Engeland. Het is niet duidelijk wie achter de raid zat.
Vermoedelijk waren het mensen van “Noorse” afkomst, mogelijk ook “Denen” of
“Saksen”. De aanval gaf een schokgolf door het christelijke Europa. Dit is het
begin van de Vikingtijd. Er waren voordien ook al handelscontacten tussen de
Scandinavische volken en het Europese vasteland. Het woord Viking is
waarschijnlijk afgeleid van het woord “Viken” wat in fjord, baai, rover of
handelaar kan vertaald worden. Op runenschriften komt soms “op Viking” zijn
voor. Wat neerkomt dat ze op een handelsreis of een rooftocht zijn. Zelf
noemden ze zichzelf geen Viking. In schriftelijke bronnen, die van een latere
periode komen, spreekt met wel van een neutralere term “Norraener menn”.
Waarschijnlijk gebruikten de mensen gewoon de naam van hun boerderij of dorp. 
De Noorse samenleving was overwegend agrarisch. Het speelde
zich vooral af op en rond de boerderij of in het dorp. Ze deelden wel dezelfde
religieuze opvattingen en mythologische verhalen. Ze spraken dezelfde taal,
Oudnoors. Ze gebruiken het Runenschrift maar daar vertel ik later wat meer
over. Ze hadden een hoogstaand kunstrepertoire dat regionaal heel wat
overeenkomsten vertoonde. Er waren tussen de stammen ook grote verschillen op
vlak van decoratie van sierraden, de klederdracht en manier van begraven van
hun doden. Het Vikingtijdperk heeft ongeveer 300 jaar geduurd, tot aan de
veldslag bij Stamford Bridge in 1066. Daar sneuvelde Harald II, koning van
Noorwegen, in een poging om de Engelse troon op te eisen. Op het tapijt van
Bayeux staat een stripverhaal afgebeeld over de slag bij Hastings. Die vond een
maand na Stamford Brigde plaats. Hierbij trok Willem de Veroveraar, een
afstammeling van de Noormannen, aan het langste eind en liet zich tot koning
van Engeland kronen.
Het leven zoals het
is… De Vikingen!
Zoals ik al zei bestond de samenleving uit
boerengemeenschappen. Er was een maatschappelijke ladder. Ze werden bij hun
geboorte gebonden aan hun sociale klasse. Bovenaan stond de elite. Ze leefden
op aristocratische manier en bezaten de grootste landerijen. Ze lieten zich
aanspreken met hoofdman of koning. Ze lieten zich omringen met een klein
legertje vertrouwelingen. Ze pronkten graag met hun status door de mooiste en
duurste voorwerpen te laten vervaardigen door de beste vakmensen. En dat waren
de Noormannen! Ze bewerkten sierraden, hadden heel goede en moderne wapens,
fijne werktuigen. Ze hadden luxueuze schepen, wagens en sleeën met fraai
versierd houtsnijwerk.
De vrije mannen waren werkzaam als boer of knecht. Ze waren
de ruggengraat van de samenleving. Ze vertegenwoordigden hun familie in het
“Ding”. Dat was een volksvergadering die verantwoordelijk was voor het bestuur
en de rechtspraak. Als onvrije man kon je je opwerken tot Bryte, een soort
beheerder of opzichter. Vikingen waren wel één ras maar hadden geen centraal
gezag. Vrouwen zwaaiden thuis (boerderij) de plak. Belangrijke vrouwen tooiden
zich met vergulde kledingspelden en kleurrijke kralenkettingen. Ze droegen ook
de sleutel van het huis aan hun nek. Ze hadden een symbolische functie als
teken van macht over huis en haard. Een bijzondere positie voor de vrouw was
weggelegd als ze als völva of vala (stafdraagster) wordt aangeduid. Ze was een
zieneres, een soort waarzegster. In trance kon ze in de toekomst kijken. Ze
werd niet vereerd maar dwong wel veel respect af.
Deze informatie komt van een gedicht Rigspula uit het
poëtische Edda. Het gedicht beschrijft hoe de god Heimdall op zijn wandeling in
de mensenwereld drie verschillende typen gezinnen bezoekt. Hij “logeert” drie
nachten bij elk paar uit een andere klasse. Na negen maanden is hij drie zonen
rijker. Doordat Rig of Heimdall de vader is, wordt aan de sociale structuur van
de samenleving een goddelijke legitimiteit gegeven.
Vertier bestond uit muziek gemaakt op fluitje van beenderen
of snorrebotjes. Het is een stuk hout of bot met twee gaatjes in. Door de
gaatjes stak men een stuk touw en liet het rond zijn as draaien. Dit maakte een
heel apart brommend geluid. In graven werden ook restanten van
snaarinstrumenten gevonden zoals een lier. Als tijdverblijf speelden de hogere
kasten het strategisch spel Hnefatafl.
Wapens
Als vrije mens werd het toegestaan om wapens te dragen. De
elite kon zich zwaarden veroorloven. De tweesnijdende slagzwaarden zijn gemaakt
uit massief ijzer en eindigden met een knop. De klingen werden stevig gemaakt
door het staal van patronen te voorzien. De beste smeden maakten prachtige,
kleurrijke torsiepatronen. Op de kling van een Vikingzwaard stond soms de naam
van de wapensmid. Ulfbert was één van de bekwaamste en beruchtste smid. De
zwaarden waren een gegeerd importproduct uit de Frankische regio. Ze waren
vervaardigd uit roestvrijstaal en moesten niet onderdoen aan het hedendaagse
staal.
Als beschermkledij droegen de Vikingen een schild en een
ijzeren helm. Ze werden gedragen door de hoofdmannen. Armere krijgers moesten
het stellen met lederen kappen die minder bescherming boden. Er is echter geen
afbeelding op steen, tapijten of inscripties dat erop wijst dat er horens op
stonden. Die zijn negen eeuwen later bedacht door de Zweed Gustav Malmström die
illustraties plaatste bij het dichtwerk Frithiofs saga. In 1876 werd Der Ring
des Nibelungen, een opera van Richard Wagner, voor het eerst opgevoerd. De
hoofdrolspeler van de meer dan 15 uur durende opera droeg een gehoornde helm
als deel van zijn kostuum. De opera legt verbanden met de Oudnoorse mythologie
en Vikingen. De Gjermundbu helm is de enige teruggevonden ijzeren helm. Hij
dateert van 970 en is te bezichtigen in het Nationaal Museum van Oslo
(Oldsaksamlinga).
Ene God alleen, ene
zaligmaker en anders geen
Het geloof bij de Vikingen bestond uit opvattingen en
normen. Het stoelde op cultusuitoefening en rituelen. Het is pas veel later
neergeschreven in een prozaïsche Edda, een gedichtenbundel van Snorri
Struluson. En de poëtische Edda geschreven door IJslandse hoofdman Saemundr
Sigfusson. In de teksten vinden we expliciete beschrijvingen van de
godenwereld. Ook het ontstaan en de ondergang van de wereld passeren de revue.
Het is de mythische wereld waar Tolkien zijn ideeën sprokkelde. In het begin
was er niets, het Ginnungagap. Met aan
de uitersten een vuur- en ijsrijk. Toen de twee elkaar troffen, ontstond de
reus Ymer. Uit zijn benen werden zijn kinderen geboren. Zijn kleinkinderen,
Odin, Vili en Ve doodden Ymer en schiepen de wereld uit zijn lichaam, alsook de
andere Oudnoorse goden. De negen werelden werden geschapen. De eerste wereld
was Midgaard. Tolkien gebruikte Middle-Earth of Midden Aarden, dit was de
wereld van de mensen. Het werd omringd door een oceaan. In het water bevindt
zich de verafschuwde Midgaardslang. Ze houdt het heelal bij elkaar door in haar
eigen staart te bijten. De goden verblijven in de versterkte burcht Asgaard. Ze
is verbonden met een brug Bifröst. In het koude en dorre Jotunheim wonen de
reuzen en dwergen. In Asgaard en Midgaard heerst er orde, in Jotunheim wanorde.
Er zijn nog verschillende andere werelden zoals Alfheim, Helheim en Nifelheim.
De samenhang tussen de werelden wordt gezien als een levensboom, Yggdrasil.
Odin is de slimste en machtigste van alle goden. De naam
Odin heet in het Oudgermaans ook wel Wodan. Dit leeft nog verder in onze eigen
taal als woensdag. Hij wandelt door de verschillende werelden met zijn staf en
achtpotig paard, Sleiper. Hij kan ook de toekomst voorspellen. In de verhalen
van Tolkien komt hij op toneel als Gandalf. Odin is getrouwd met Frigg, die het
moederschap beschermt. Hij is vader van vele kinderen die hij niet noodzakelijk
bij Frigg heeft gemaakt. Thor zijn zoon is gigantisch sterk. Hij draagt een
ijzeren handschoen die hem helpt om zijn hamer Mjölner te hanteren. Ook zijn
naam komt terug in het Nederlands, donderdag. Balder is de mooiste god en
iedereen houdt van hem. Freya, de godin van de liefde en vruchtbaarheid leent
haar naam aan de start van het weekend, vrijdag.
Walkuren zijn oorlogsgodinnen in dienst van Odin. Ze rijden
over de slagvelden en zoeken naar krijgers die in strijd gaan sneuvelen. De
helft mag naar Walhalla gaan en genieten van eten en drank maar de andere helft
moet met Freya mee naar haar thuisland Folkfang. Mannen, vrouwen of kinderen
die niet sterven op het slagveld maar door ouderdom of ziekte gaan naar de Hel.
Dit is zeker één van de redenen waarom de Vikingen toch liever gingen vechten
dan thuis te wachten op hun dood. Scandinavië werd in grote maten geïntegreerd
in de cultuur van de rest van het continent. Vikingen kwamen al eerder in
contact met het christendom tijdens hun handelstochten. Vanuit Angelsaksische
en Germaanse streken arriveerden missionarissen. Door de verschillende
bekeringsgolven van het christendom verdween het Vikingtijdperk.
Runen
Vikingen zijn mannen van woorden en daden maar niet zozeer
van schrijven. Al zijn de runenstenen iconen van de Vikingtijd, de meeste runen
werden niet op steen gebeiteld. Ze werden gekrast in hout of berkenbast. Vaak
zijn het persoonlijke boodschappen. “Denk aan mij, ik denk aan jou. Hou van
mij, ik hou van jou”. Het runenalfabet wordt doorgaans futhark genoemd naar de
eerste zes tekens in de rij. Ieder teken heeft een klank en bestond eerst uit
16 runstaven en groeide verder uit tot 33 runentekens. De Vikingen brachten
niet alleen veel zilver mee uit hun veroveringstochten maar ook soms nieuwe
woorden. Ze hadden voor de nieuw klanken andere runen nodig. Ook onze vriend
Tolkien ontwierp voor zijn boek “In de ban van de ring” een eigen runenschrift,
de Tolkienrunen. De teksten op runenstenen vormen vaak de vorm van een draak of
de Midgaardslang uit de oudnoordse mythologie. Vooral het christelijk geloof
maakte gebruik van runen.
Mannen en bootjes
Schepen waren een belangrijk onderdeel in het leven van de
Vikingen. Om je van A naar B te begeven in de noorden is de makkelijkste weg de
zee. Ze beheersten de zee als geen ander. De schepen werden ook “het paard van
de zee” genoemd. Voordat de Vikingen op oorlogspad trokken werden schepen
gebruikt voor vervoeren van goederen, visvangst en korte transporten van
personen. Wij verwachten de Vikingen met hun snelle oorlogsschepen. Ze waren de
snelste en konden het beste manoeuvreren. De snek was een klein schip onder de
langschepen. Het kon 30 mensen vervoeren en haalde een snelheid van 15 knopen.
De zeelieden in de Vikingtijd waren kundige zeevaarders. Ze
beschikten over verschillende navigatiemiddelen. Een zonnesteen is een steen
van veldspaat, die de natuurlijke eigenschap bezit om licht te polariseren en
te filteren, zodat men ook op een bewolkte dag kan inschatten waar de zon zich
bevindt. Een zonneschijf is een navigatiemiddel dat mogelijk in de Vikingtijd
al bekend is geweest. Het kan vergeleken worden met een kleine zonnewijzer en bestaat
uit een ronde schijf met in het midden een stokje en met rondom een groot
aantal inkervingen.
De Vikingen werden gebruikt als bewakers van de byzantijnse keizer in Constantinopel.
Het was de Viking, Leif de gelukkige, die als eerste Amerika betrad en niet Columbus.
Je kan de runentekens lezen van de film Hoe
tem je een draak.
De hoorns op de helm van Wickie de Viking zijn historisch niet juist.
Koppeling met PAV
Dit is een deeltje van een geschiedenis die we nog niet kennen. Het draait niet altijd rond Europa, Amerika of de Romeinen. We hebben ook een deel van onze maatschappij te danken aan andere culturen, zoals de Vikingen! Ze hebben een mooie achtergrond die wij door de clichés of foutieve informatie niet zo goed kennen. Met een tentoonstelling zoals in Tongeren krijg je een ander beeld van deze "zeerovers".
Bronnen
Uitstap naar Galloromeinsmuseum Tongeren
Toeristische gids
WOUTERS, P., DEMARSIN, B., Vikingen!, Themaboekje, openbaar kunstbezit vlaanderen, Peter Wouters, Gent, 2014, 40 pagina's.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Vikingen
http://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_de_Vikingen
http://nl.wikipedia.org/wiki/Trol_%28mythisch_wezen%29
http://plazilla.com/page/4295028912/mythologie-van-lord-of-the-rings
http://nl.wikipedia.org/wiki/Der_Ring_des_Nibelungen
http://nl.wikipedia.org/wiki/Vinlandkaart
http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/cultuur%2Ben%2Bmedia/kunsten/1.2123465
http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/videozone/programmas/dezevendedag/EP_141019_DZD?video=1.2123071
http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/videozone/programmas/dezevendedag/EP_141019_DZD?video=1.2123071
http://cobra.be/cm/cobra/videozone/rubriek/kunst-videozone/1.2123454
http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/mythologie/48395-alfheim-de-wereld-van-de-alven.html
http://www.academia.edu/228734/Norse_Elements_in_the_work_of_J.R.R._Tolkien
https://www.youtube.com/watch?v=uXpqgmBS6DM
http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/mythologie/48395-alfheim-de-wereld-van-de-alven.html
http://www.academia.edu/228734/Norse_Elements_in_the_work_of_J.R.R._Tolkien
https://www.youtube.com/watch?v=uXpqgmBS6DM
https://www.youtube.com/watch?v=gGr52OF4S58
http://www.youtube.com/watch?v=WQWvSDzdeGA
http://www.museumsyndicate.com/item.php?item=33684
http://www.pinterest.com/explore/vikings/
http://www.pinterest.com/pin/217861700699495405/
http://www.pinterest.com/explore/vikings/
http://www.pinterest.com/pin/217861700699495405/
http://www.history.com/topics/exploration/vikings-history
https://www.academia.edu/7368701/_ed._Vikingen_Zwolle_Assen_2012_._Internationale_Archeologie_in_het_Drents_Museum_4_
https://www.academia.edu/7368701/_ed._Vikingen_Zwolle_Assen_2012_._Internationale_Archeologie_in_het_Drents_Museum_4_
Geen opmerkingen:
Een reactie posten