Schindler's List (1993)

Vragen die ik me stel…

Wat is de lijst van Schindler en hoe werd die bepaald?

Op welke feiten is de film gebaseerd?

Waarom is de film in zwart/wit gefilmd?

Wie is het meisje in de rode cape?

Intro

Het meesterwerk uit 1993 van Steven Spielberg is een drama-oorlogsfilm gebaseerd op waargebeurde feiten. De drie uur durende film is een verfilming van het boek “Schindler’s Ark” van Thomas Keneally’s. (1982) Hij heeft het verhaal van een holocaust overlever, Poldek Pfeffenberg, in boekvorm gegoten. Verder deed hij nog interviews bij 50 Schindler Joden van verschillende nationaliteiten.

De film speelt zich af te Krakau in Polen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Oskar Schindler is een Sudeten-Duitse egoïstische vrouwen magneet en een oorlogsondernemer die een goedkope emailefabriek uitbaat. Samen met de joodse Izak Stern runt hij de potten- en pannenfabriek. Hij neemt joodse werkkrachten aan omdat ze goedkoper zijn dan de Poolse werknemers. Door Duitse officieren om te kopen slaagt hij er in om zijn fabriek te laten floreren. Niettegenstaande dat hij lid is van Duitse Nazi Partij knaagt het geweld tegen de Joden aan zijn geweten. Na verloop van tijd krijgt hij affectie met hen en begint zijn 1500 werknemers te beschermen. Hij weet Amon Goeth te overhalen om een parallel kamp te bouwen zodat de geïnterneerden de haat en bloeddorst van de commandant niet op hun nek krijgen. Na het sluiten van het kamp verhuist hij “zijn” Joden naar Tsjecho-Slowakije. De trein met vrouwen wordt per ongeluk naar Auschwitz gevoerd.  Met diamanten koopt hij de kampcommandant om en bevrijdt de vrouwen en kinderen. Op het einde van de oorlog is Schindler al zijn kapitaal kwijt maar redt hij de levens van meer dan duizend joodse werknemers.

Als rating kreeg de film 12+. Persoonlijk vind ik de film redelijk zware kost. Het is geen feelgood film waar je met een fijn gevoel naar huis gaat. Het ligt zelfs op de maag. Als rating zou ik +14 aanbevelen. Als je echt beseft waarover de film gaat en weet wat er zich allemaal heeft afgespeeld, blijf je toch een beetje mistroostig en verbitterd achter.  Er zullen kinderen zijn waar de film een diepe indruk zal achterlaten. De film moet zeker goed gekaderd en begeleid worden.

De regisseur

Steven is als enige zoon geboren op 18 december 1946 in Cincinnati, Ohoi. Zijn ouders waren Joden van Duitse afkomst. Als kind was hij een amateur filmmaker. Hij studeerde aan de media-academie van Californië. Met zijn 20 minuten durende film Amblin’, stapte hij naar Universal Studio’s. Met een contract in zijn handen kreeg hij de kans om televisieproducties te maken zoals Columbo en episodes van Night Gallery. Met zijn actiethriller “Duel” brak hij in 1971 door. De jaren die daarop volgden werden Jaws, Close Encounters of the Third kind, Raiders of the Lost ark en E.T. ingeblikt. In de jaren 90 volgden nog kaskrakers zoals Jurassic Park en The Color Purple. Met Empire of the sun, Always, en Hook gingen de kijkcijfers wat achteruit. In 1993 kwam Spielberg terug met zijn opvolger van Jurassic Park en Schindler’s List. Met deze laatste film verdiende hij zijn eerste Oscar voor beste film en beste regie. De film koste 70 miljoen dollar maar die werden in de eerste negen dagen weggeveegd. Spielberg heeft zijn royalty’s gedoneerd aan de Shoah Fondation. Een salaris zou voor hem bloedgeld zijn geweest. Nog enkele bekende films staan op zijn palmares zijn: Saving Privat Ryan, A.I., War of the Worlds, Munich. Hij verfilmde nog “De avonturen van Kuifje, Het geheim van de Eenhoorn”, een strip van de Belgische striptekenaar Hergé. De meeste van zijn films bracht hij uit onder het logo van Amblin Entertainment dat hij oprichtte samen met Kathleen Kennedy en Frank Marshall. Als ambitieus project startte Spielberg met een paar collega’s DreamWorks SKG. Het is één van de grootste filmstudio’s ter wereld. Het filmbedrijf ontwikkelt en distribueert films, televisieprogramma’s en videospellen. Het werd in december 2005 verkocht aan Paramount Pictures voor 1,6 miljard Dollar. Spielberg is één van de meest succesvolle en invloedrijkste filmakers.

De muziek

Een cruciaal aspect waarom de film zo een succes werd, was de filmmuziek van John Williams. Hij is de bekendste naoorlogse filmcomponist. De samenwerking van de heren gaat terug tot in 1974. Het resultaat is dat al de films, buiten “De Color Purple”, van muziek zijn voorzien door Williams. Door de soundtrack van Star Wars in 1977 te componeren brak Williams echt door. Volgens sommigen is Schindler’s List de ultieme soundtrack die hij heeft gemaakt in zijn lange carrière. Williams benadert de verschrikkingen op het scherm met een schoonheid die druipt van romantisch liefdesverdriet bij elk van zijn harmonische wendingen. Samen met Itzahk Perlman, een beroemde Israëlische violist, maken ze de melodramatische track "Theme from Schindler's List". Het Boston Symfonisch Orkest begeleidt de vioolvirtuoos. De vioollijn snijdt door merg en been, het laat je niet onbewogen. Door de perfecte timing en uitvoering zal het voor Williams moeilijk worden om zichzelf nog te overtreffen.

De echte Schindler

Schindler is geboren op 28 april 1908 in Svitavy, Moravia als zoon van een middenklas gezin uit het Sudetenland. Svitavy lag juist over de grens met Duitsland. Vele inwoners van de stad waren afkomstig uit Duitsland. Dat was ook niet anders bij het gezin van Schindler. Oskar was de oudste van twee kinderen. Hij had nog een jongere zus Elfriede. Ze hielden veel van elkaar. Hun moeder, Louisa, runde hun huishouden. Alhoewel ze een katholiek gezin waren, was enkel Louisa  praktiserend gelovig. Zijn vader was van het plezier hebbende, drinkende, filantropische type. Hij had in de stad een klein fabriekje. Als hij niet in zijn fabriek rondhing, ging Hans sigaren roken en cognac drinken met zijn vrienden in koffiehuizen. Al op vroege leeftijd had Oscar de gave om mensen te manipuleren. Een belangrijke invloed op jonge Oskar zijn leven was het Joodse gezin dat naast hem leefde. In de middelbare school zat hij bij hun twee zonen in het school. Normaal gezien zou een vriendschap tussen buurkinderen geen grote invloed hebben op de levenswandel van een man. Maar in dit geval was dat anders. Oskar beschouwde de Joden niet als buitenaardse wezens die gemakkelijk gestigmatiseerd worden maar als normale mensen. Die ademen, lachen, wenen, rouwen zoals iedereen. De erkenning van een ander persoon als mens en niet als een stereotype, geeft je de mogelijkheid om normale menselijke relaties met hen aan te knopen. In zijn jeugd was Oskar, zoals vele studenten van tegenwoordig, niet geïnteresseerd in school. Hij maakte wel zijn hogere studies af. Met de technische bagage van zijn studies en uit zijn vaders fabriek pimpte hij zijn auto’s. Hij speelde als hoofdrolspeler mee in de schooltonelen en was geliefd bij de meisjes. Als womanizer had hij geen gebrek aan vrouwelijk schoon. Op zijn twintigste trouwde hij met Emilie maar nooit zonder één of meerdere minnaressen te hebben. Ze was de tegenpool van Oskar. Met de bruidsschat die hij kreeg kocht hij een dure auto en hij verkwistte de rest van het geld. Hij was in die tijd meer een hedonist in plaats van een filosoof.  In 1930 trad hij toe tot het Tsjecho-Slowaaksleger. Hij haatte de regels en reglementen. Zodra hij kon verliet hij het leger en keerde terug naar Emilie. Dit was echter een latrelatie. Overdag werkt hij als verkoper in het Maravische elektronica bedrijf. Tijdens de nachten leefde hij als een vrijgezel en zocht zijn plezier in de cafés. Het gedrag dat hij verachtte bij zijn vader nam hij ook over. In 1935 verlaat zijn vader het huis, er was geen echtscheiding. Drie jaar later sterft ze alleen en zielsbedroefd. Oskar was er kapot van en weigert op de begrafenis met zijn vader te spreken.

Hij sluit zich aan bij de Nazi Partij en draagt met trots een swastika. Hij dacht om langs die weg veel geld te kunnen verdienen. Toen de Nationalistische Socialistische Partij in Duitsland groeide, sloot hij zich aan als agent van de Abwerh. Het was de inlichtingendienst van Duitsland. Ze stuurde hem naar Krakau in Polen. Hij zal zich voordoen als zakenman om zo informatie los te krijgen van de Gestapo en het Duitse leger. Zoals elk regime had het Derde Rijk afsplitsingen en rivalen. Oskar keek uit naar deze missie. Krakua was voor hem een stad met vele mogelijkheden. Met zijn ontwapende lach, bijdehandsheid en de kunst om omkoping te vermommen als een cadeau van vriendschap krijgt hij de juiste connecties. Hij stapte de oorlog niet in om Joden te redden, massa’s geld verdienen was zijn enige ambitie.

Het Krakau waar Schindler aankwam was een drukke industriële stad met een welvarende Joodse gemeenschap van 66 000 mensen. Bij de inval van Hitler werden de Joden van Krakau en de andere 3 500 000 miljoen Joden gescheiden van de rest van de maatschappij. Al de Joden ouder dan 10 moeten de Davidster dragen. Oskar ziet hoe de Nazi’s de Joden uit hun huizen en appartementen zetten en in getto’s plaatsen. Niet alleen hun huis moet er aan geloven, ze namen hun bedrijfsleiding over en stelden ze tewerk als slaven. Schindler, als Nazi, had deze rechten en privileges ook en zag de financiële mogelijkheden bij het noodlot van de Joden. Op advies van Itzhak Stern koopt hij een fabriek in de buitenwijken van Krakau. 

Stern zou de boekhouding doen terwijl hij de dagelijkse leiding voor zijn rekening nam. Door zijn eerder verworven connecties hoopte hij lucratieve militaire opdrachten te versieren zoals veldkeukenmateriaal en keukenkits voor de soldaten. Vanaf het begin kregen ze een band met elkaar. Als hun gesprekken over de oorlog gaan, ongebreideld doden en religie, ziet Stern een opening. Hij omschreef het zelf als een Talmoedische wijsheid: ”Hij die één leven redt, redt de hele wereld.” Die opmerking was van toepassing op Schindler. Hij leende 50 000 zlotys (1 000 dollar) van verschillende rijke Joden en kocht de fabriek. D.E.F. ofwel Deutsche Emailwarenfabrik werd al snel een succes voor Schindler. Schindler had de ondernemingszin en het hart om zijn joodse werknemers menselijk te behandelen met een lach, een grapje of onverwachte vriendelijkheid. Hij noemt zijn werkers met hun voornaam en spande soms een gesprekje aan om gewoon sociaal contact te hebben met zijn werknemers. Schindler was verschillend van de andere Nazi’s. Hij verwittigde hen voor komende invallen en toestanden waar de Gestapo ze gewoon vermoordden. Er was een soort convenant tussen Oskar en de werknemers. Zolang ze hun werk goed verrichtten hield hij de zweep, het geweer en de legerlaarzen van de werkvloer. Het resultaat was dat de Joden in de getto’s de fabriek van Schindler beschouwden als een veilige haven tegen Nazibrutaliteiten. De Joden zelf kregen geen loon. Dit werd verstuurd naar de SS. Ze waren ook goedkoper dan de duurdere Poolse arbeiders. Schindler wist goed hoe de leefomstandigheden waren in de getto’s en kreeg informatie over het liquideren van het getto. Op 12 maart 1943 vertelt hij zijn arbeiders dat ze die avond niet terug naar het getto kunnen. Het vermoorden van tienduizenden Joden heeft een emotioneel effect op Oskar.

Als oorlogsprofiteur kon hij veel verdragen maar de mishandeling en het doden van de Joden werd hem teveel. Waarschijnlijk heeft hij hier de klik gekregen en zag hij dat dit een stap te ver was. De Joden die de nacht overleefden werden in dierenwagens gestoken en vervoerd naar dodenkampen zoals Auschwitz, Treblinka. Het was een onderdeel van Hitler’s “Laatste Oplossing”. (Endlösung der Judenfrage) Nu weet hij dat er een strategie achter heel dit gebeuren zit. En beseft dat ze hen willen behandelen als een virus dat moest worden uitgeroeid. Hij wist dat dit plaatje niet klopte omdat hij in zijn jeugd heeft samengeleefd met hen. De werknemers van Schindler worden overgeplaatst naar een slavenkamp in Plaszow. 
Overdag werkten ze in de fabriek van Schindler, ’s nachts gingen ze terug naar het kamp waar willekeur en massaexecuties dagelijkse kost waren.Paszow werd gerund door commandant Amon Leopold Göth. 

Volgens overlevers van het kamp was hij een monster. Hij doodde willekeurig mensen voor ze aan het werk waren, daarna kwam hij al fluitend in het kamp wandelen. Dit was de man waar Oskar mee at, dronk en netwerkte. Deze duistere relatie had hij nodig om zijn Joden terug uit handen van Göth te krijgen. Hij feest samen met hem terwijl ze het kamp kunnen overkijken. Hij dronk met de Duivel om akkoorden te kunnen sluiten met de Duivel. Helen Rosner, een joodse meid uit de villa van Göth, had een gesprek met Schindler in de keuken. Hij nam haar mee naar het raam en zei: “Zie je die mensen beneden? Ze dragen stenen, graven aan de heuvel. Herken je het volk dat in Egypte als slaaf moesten werken? Ze werden bevrijd. Dit zal gebeuren met jullie, jullie worden bevrijd uit deze hel.” Door zijn goede band met Göth en hooggeplaatste Nazi’s mocht hij een barakkenkamp bouwen naast zijn bedrijf. Hij beweerde dat ze harder en langer konden werken voor hem als ze niet afzagen van het kamp in Plaszow. De werknemers kwamen op die manier uit de klauwen van Göth. Deze mensen werden echt gered. D.E.F. was nu een echt zelf onderhoudend concentratiekamp met Schindler aan het hoofd. Hij zorgde voor extra eten, medicatie en andere noodzakelijkheden die niet voorkwamen in andere kampen. Dit kostte hem handen vol geld maar hij verdiende heel veel met de zwarte handel. Dit was voor de Duitsers illegaal maar dat gold ook voor de behandeling van zijn arbeiders. Op zijn verjaardag kreeg hij een taart van een jong meisje waarna hij haar een kus gaf. In die tijd was dat een enorme misdaad en hij werd gearresteerd. Oskar praatte en kocht zichzelf weer vrij. Hij speelde een dodelijk spel met een groot persoonlijk risico en enorm geldverlies. In de lente van 1944 moest Schindler zich aanpassen aan de veranderingen van de oorlog. De Russen veroverden meer land aan de oostkant en de Duitsers trokken zich terug. Er werd opdracht gegeven om alle kampen en subkampen te ontruimen. Oskar had op dat moment makkelijk kunnen vertrekken als een rijk man. Hij trekt naar Berlijn en krijgt toelating om “zijn” Joden te verplaatsen naar Brünnlitz dicht bij zijn geboortestreek. 

Hij maakt de Nazi’s wijs dat de arbeiders essentieel zijn om oorlogsmunitie te maken. Daarmee hoopt hij dat de mensen de gaskamers te ontwijken. Om naar Brünnlitz te geraken moeten ze op een lijst staan. Deze lijst betekent leven, ook gekend onder de Joden als “Schindler’s list”. Elfhonderd werkers waren bij de gelukkigen om op de lijst te staan. Ook de meid van Göth, Helen Rosner, en haar zusters krijgt hij vrij. De treinen rijden echter niet rechtstreeks naar Brünlitz. De mannen zaten eerst in het dodenkamp in Gross-Rosen, de vrouwen werden naar Auschwitz gestuurd. 

Toen ze de rook uit de schoorstenen zagen komen wisten ze wat de dodelijke bedoeling was van de kampen. Na een maand krijgt hij zijn mannen eindelijk vrij. “Godzijdank, jullie zijn bij mij. Warme soep staat klaar voor jullie.” In Januari 1945 gaat de oorlog niet goed voor de Nazi’s. Al is het Duitse leger zo goed als verslagen, Hitler is vastberaden om zijn zelf verkondigde missie niet te stoppen. Bijna waren de Nazi’s er in geslaagd om de 8 000 000 Europese Joden te vermoorden. Zijn vrouw Emilie voegde zich terug bij hem. Uit humanitaire overweging hielp en verzorgde ze de werknemers. In januari 1945 redden Oskar en Emilie nog eens 132 Joden door ze te kopen van de Nazi’s omdat de dodenkampen het moorden niet konden volgen. De bevroren en uitgehongerde Joden zaten 10 dagen zonder eten en drinken in beestenwagens. Oskar betaalde een lokale priester om de begrafenis te bekostigen van de Joden die al gestorven waren op de trein.

Geen van de geredde beestenwagenoverlevende heeft één dag gewerkt in Brünlitz. Hij betaalde 600 marken per dag voor de 116 die voor hem werken. In mei 1945 verzamelt hij zijn mensen en vertelt hen dat de oorlog over is. Hij wenst ze geluk. 6 000 000 andere Joden hadden geen Oskar Schindler om ze te redden en ze zijn verdwenen. Vanaf dat moment zijn de rollen omgekeerd en springen de Joden hem te hulp. Als voormalige Nazioorlogsprofiteur is zijn lot bezegeld als de bevrijders komen. Al de miljoenen die hij tijdens de oorlog had verdiend waren opgedroogd. Hij verlaat het kamp als held maar buiten de Joden die hij heeft gered was er niemand die wist of het zich aantrok na de oorlog. In 1949 krijgt hij 15 000 dolar van een Joodse organisatie. Hij verhuist naar Buenos Aires in Argentinië met Emilie, twee minnaressen en drie families die hij heeft gered. In 1957 raakt hij niet alleen bankroet maar verlaat ook Emilie en keert terug naar Duitsland. Met het geld dat hij af en toe krijgt van Joodse organisaties trekt hij steeds de stad in om zijn gekend leven te beleven. In 1961 krijgt hij een uitnodiging om naar Israël te gaan. 800 mensen begroeten hem op de luchthaven. Op datzelfde moment wordt Adolf Eichmann, de architect achter de “laatste oplossing”, in Jeruzalem berecht. De Israëlische pers leert nu ook Schindler kennen en zetten de twee Nazi’s naast elkaar om het contrast aan te tonen.

De Duitse pers vangt die berichten ook op. Bij zijn terugkeer weten de Duitsers wat hij heeft verricht tijdens de oorlog. Ze minachten hem en vinden hem een verrader. Hij heeft getuigen helpen overleven. Ze gooiden stenen naar hem en deden geen zaken meer met Oskar. Hij keert in 1962 op zijn 54^e verjaardag terug naar Israël waar hij een boom plant op de begraafplaats van de Rechtvaardigen. Hij krijgt een medaille met een opschrift dat hij twintig jaar eerder al gehoord had. “Hij die één leven redt, redt de mensheid.” Voor de rest van zijn leven keert hij terug naar Israël om zijn verjaardag te vieren. In 1974 sterft hij aan een hartaanval in Frankfurt, hij is op dat moment 66 jaar. 500 mensen die hij redde komen hun eer betuigen op zijn begrafenis. Oskar liet zien dat er wel een andere keuze is. Hij maakte het verschil toen het echt nodig was.

De hoofdrolspelers

Schindler

Oskar Schindler wordt vertolkt door de Ierse acteur William John Liam Neeson. Voor zijn rol werd hij genomineerd voor een Oscar en Golden Globes. Ik ken hem van zijn rol als Qui-Gon Jin uit Star Wars The Phantom Menace. Een film van George Lucas, een vriend van Spielberg. Nog enkele bekende films van hem zijn: The A-Team; The Grey; The Dark Knight Rises. Neeson vertolkt zeer geloofwaardig de rol van Oskar Schindler.

Stern

Ben Kingsley is geboren in Engeland als zoon van een gemengd gezin. Zijn vader is afkomstig uit Indië en zijn moeder was Brits. De bekendste film van hem is in de rol van “Mahatma Gandhi”. Hij kreeg de Oscar voor Beste acteur. Na Ghandhi speelt hij nog mee in volgende kaskrakers: Moses; Anne Frank: The Whole Story; Prince of Persia: The Sands of Time en Hugo - Georges Méliès.

Goeth

De “Bad-guy” wordt vertolkt door Ralph Fiennes. Hij is geboren in Engeland als oudste van zes kinderen. Hij heeft al twee Oscars nominaties gekregen. De eerste voor Goeth uit Schindler’s List, de tweede als Graaf László Almásy in The English Patient. Hij heeft nog een lange lijst op zijn palmares waaronder: Heer Voldemort in de Harry Potter-films; Skyfall; The Reader; The Avengers …

De film

In hoofdzaak is de film een zwart-wit productie. Slechts enkele stukken uit de film hebben een beetje kleur. De opening start met een full-color scene die overgaat in zwart-wit. Het zuigt de kijker mee in de tragedie van 1939. Het geeft een film noir sfeer die wordt geassocieerd met de grote defectieve verhalen van de 1940. Omdat het geen kleurenfilm is, versterkt het de impact van het geweld en wijst op de dualiteit tussen goed en kwaad. Spielberg start de film met het aansteken van een paar Sabbatkaarsen gevolgd door het geluid van een Hebreeuws gebed. Als de kaarsen doven op het einde van de scene krijgen ze een rookpluim. Die verwijzen naar de schoorstenen van de uitroeiingskampen. De film volgt goed de levenswandel van Oscar Schindler. Er zijn een paar symbolische scenes. Voor de Joden is het overleven van A tot Z. De gebeurtenis die dat misschien het beste illustreert is het stuk in het werkkamp van Plaszow. Onder de willekeurige schietpartijen van opzichter Goeth slagen twee mensen erin verliefd te worden en te trouwen. Ze hebben geen vooruitzicht en geen toekomst om naar uit te kijken. Ze trouwen in de hoop te overleven. De bruidegom verplettert een gloeilamp als vervanging van de traditie om een wijnglas stuk te stampen. Het symboliseert het voortbestaan en tradities van de Joden.

Terwijl de Joden gedwongen worden om naar het getto te gaan roept een klein meisje: ”Vaarwel, Joden!”. Hier wil Spielberg duidelijk maken dat het kwaad van de “Endlösung” hele gemeenschappen besmet. Sommige mensen probeerden hun joodse vrienden te helpen maar veel meer weigerden omdat ze bang waren voor represailles. De lijsten zijn een rode draad doorheen de film. In het begin van de film wordt een ellelange lijst in close-up genomen om aan te tonen hoeveel Joden worden verplaatst naar het getto. De lijsten worden steeds onheilspellender. Er komen lijsten van mensen die “essentieel” zijn en wie niet. De “onbruikbare” worden geëvacueerd naar vernietigingskampen. Voor de SS maakt het niet uit wie er op de lijst staat, het is gewoon meer papierwerk. De Lijst van Schindler vertegenwoordigt goed en leven, maar de lijst van de Nazi’s is één van kwaad en dood. Op het einde krijgt Oscar een lijst van zijn werknemer in geval dat hij zou gevangen worden genomen door de geallieerde soldaten. Het meisje in de rode jas is het enige gekleurde object in de film buiten de kandelaren in het begin. Ze vertegenwoordigt de onschuld van de Joden die worden afgeslacht. Op dat moment wordt Oscar geconfronteerd met de horror van het joodse leven.

De rode jas staat symbool voor de 6 000 000 Joden die meedogenloos zijn vermoord. De weg door het Plaszow werkkamp, ​​geplaveid met grafstenen ontnomen van Joodse begraafplaatsen, is een replica van de werkelijke weg die er bestond. De weg draagt ​​bij aan de historische nauwkeurigheid van de film, maar symboliseert ook de vernietiging van de Joodse ras. Goeth wrijft met deze weg de Joden in hun neus dat ze ook snel van de aardbol worden geveegd. Helemaal op het einde van de film zien we het graf van Oskar Schindler. De echte overlevenden brengen hem een groet door stenen op zijn graf te leggen. Dit is een typisch Joods gebruik. Dit is een tastbaar symbool van liefde en onvergankelijkheid.

Weetjes

Spielberg zag af van elke vorm van salaris en royalty’s, wat hij zag als het ontvangen van ‘bloedgeld’. In plaats daarvan liet hij het geld ten goede komen aan de Shoah Visual History Foundation.

In het getto kamp te Krakau leefde echt een meisje met een rode jas. Ze heeft zelf ook een boek gemaakt met als titel “Het meisje in de rode jas”. (Roma Ligocka)

De rozen die op het graf worden gelegd zijn niet van Spielberg maar van Liam Neeson. Hij legt de rozen als traditie van onze cultuur en om de overlevenden niet tegen de borst te stoten omdat hij de gruwel niet heeft meegemaakt.

PAV

Overal ter wereld worden mensen vervolgd voor hun afkomst of religie. Hier in Vlaanderen kunnen we nog vrij rustig leven met elkaar. Ook hier gebeuren soms aanslagen op onschuldige mensen. Kijk naar de recente aanslag in Brussel. Met deze film krijg je een beeld hoe ver we kunnen komen met deze gedachten. Hoe is het allemaal zo ver kunnen komen. Kan het nu nog? Ja, blijkbaar wel, dagelijks sterven er nog steeds mensen in rassen- of religieoorlogen. Met ISIS voor de deur is bijna heel de wereld bedreigd. Ze deinzen ook voor niets terug. Ze willen de wereld ook "reinigen".

ACTUA
Ook vandaag zijn er nog gevolgen van de deportaties van tijdens de Tweede Wereld Oorlog.
http://www.volkskrant.nl/buitenland/frankrijk-betaalt-alsnog-om-deportaties-joden~a3805850/
Haat rond religie en groepen

Aanslag op Joods Museum in Brussel.
http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/regio/brussel/2.33642
ISIS
http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20141222_01442326

Bronnen

http://nl.wikipedia.org/wiki/Gro%C3%9F-Rosen = http://nl.wikipedia.org/wiki/Nacht_und_Nebel
http://en.wikipedia.org/wiki/Schindler%27s_List 
http://nl.wikipedia.org/wiki/John_Williams_%28componist%29

http://en.wikipedia.org/wiki/Poldek_Pfefferberg

http://nl.wikipedia.org/wiki/Steven_Spielberg

http://en.wikipedia.org/wiki/Schindler%27s_Ark

http://nl.wikipedia.org/wiki/Oskar_Schindler
http://nl.wikipedia.org/wiki/Amon_G%C3%B6th
http://nl.wikipedia.org/wiki/P%C5%82asz%C3%B3w

http://nl.wikipedia.org/wiki/Ben_Kingsley

http://nl.wikipedia.org/wiki/Ralph_Fiennes

http://www.pinterest.com/pin/85568461640017673 
http://www.imdb.com/title/tt0108052/

http://www.imdb.com/title/tt0108052/faq?ref_=tt_faq_sm 

http://www.imdb.com/name/nm0001426/bio?ref_=nm_ov_bio_sm
http://www.imdb.com/name/nm0000146/bio?ref_=nm_ov_bio_sm#mini_bio http://www.theguardian.com/film/2013/mar/04/schindlers-list-actor-traumatised-by-filmhttp://www.wo2actueel.nl/artikel/1427/Reis-naar-het-verleden-van-Oskar-Schindler.htm
http://yearslaterwewouldremember.com/http://www.filmtracks.com/titles/schindler.html

http://www.filmsite.org/schi.htmlhttp://www.biography.com/people/steven-spielberg-9490621#dreamworks-creationhttp://www.dreamworksstudios.com/about/executives/steven-spielberg

Vikingen! In het Gallo-Romeins Museum te Tongeren.

Vragen die ik me stel…

Wie zijn de “Vikingen”?

Ze komen uit het koude noorden. Maar uit welke regio?

Hoe leefden de Vikingen?

Waarom bekijken wij ze als moordzuchtige zeebarbaren?

Hoe konden ze hun weg vinden op een open oceaan?

Tongeren

Tongeren: https://goo.gl/maps/bBMPc

Tongeren, de oudste stad van België en van onze vriend Ambiorix is weer even in beslag genomen door de Vikingen. Heel even moeten de Eburonen plaatst maken voor een groepje barbaren uit het noorden. 

In de stad kan je nog vele andere bezienswaardigheden bezoeken. De Onze-Lieve-Vrouwebasiliek met haar religieuze schatkamer vol pareltjes en religieuze kunst. Het begijnhof ademt een ingetogen sfeer en rust uit. Tongeren heeft met kasseien geplaveide straatjes, pittoreske pleintjes en begijnhuisjes. Er is een mooie wandeling uitgestippeld dmv grondtegels. Ze leiden je naar kronkelende straatjes, verborgen pleintjes, groene hoekjes en eeuwenoude omwallingen. Dankzij de mijlpalen ben je zeker dat je geen enkel hoogtepunt mist.

 

Gallo-Romeins Museum

De permanente tentoonstelling schetst het veelzijdige verhaal van de bewoners in de regio van Tongeren. Het behandelt de tijdperiode van de prehistorie tot de vroege middeleeuwen. De objecten zijn sfeervol uitgelicht in strakke en open ruimtes. Ze tonen educatieve films en er staan levensechte figuren, maquettes en animaties. Ze zuigen je mee in een tijdloze ervaring.

In het Gallo-Romeins Museum is er een prachtige tijdelijke tentoonstelling over Vikingen! Ze loopt van 18 oktober 2014 tot 15 maart 2015. Meer dan duizend jaar geleden vertoefden ze al in onze regio. In 881 brachten ze een blitsbezoek aan Tongeren maar ook aan Luik en Maastricht. Al de steden werden in as gelegd. Niet alleen ABBA en IKEA zijn de exportproducten van de Scandinavische landen. Met 500 items uit het koude noorden treden we in de wereld van de Vikingen. De tentoonstelling kwam tot stand in samenwerking met Het Zweeds historisch museum van Stockholm.

Vikingen!

Ik wed er voor dat je denkt dat Vikingen barbaren, piraten en plunderaars zijn… Hun eerste “ontmoeting” met het westen was op 8 juni 793 in Lindisfarne. Het is een eiland in Northumbria en ligt aan de noordoostelijke kust van Engeland. Het was een klooster en dus een gemakkelijk doelwit voor de sterk bewapende Noormannen. De geestelijken werden gedood of meegenomen om later als slaaf verkocht te worden. Alcuinus, een raadgever van Karel de Grote, schreef brieven naar Engeland. Het is niet duidelijk wie achter de raid zat. Vermoedelijk waren het mensen van “Noorse” afkomst, mogelijk ook “Denen” of “Saksen”. De aanval gaf een schokgolf door het christelijke Europa. Dit is het begin van de Vikingtijd. Er waren voordien ook al handelscontacten tussen de Scandinavische volken en het Europese vasteland. Het woord Viking is waarschijnlijk afgeleid van het woord “Viken” wat in fjord, baai, rover of handelaar kan vertaald worden. Op runenschriften komt soms “op Viking” zijn voor. Wat neerkomt dat ze op een handelsreis of een rooftocht zijn. Zelf noemden ze zichzelf geen Viking. In schriftelijke bronnen, die van een latere periode komen, spreekt met wel van een neutralere term “Norraener menn”. Waarschijnlijk gebruikten de mensen gewoon de naam van hun boerderij of dorp.

De Noorse samenleving was overwegend agrarisch. Het speelde zich vooral af op en rond de boerderij of in het dorp. Ze deelden wel dezelfde religieuze opvattingen en mythologische verhalen. Ze spraken dezelfde taal, Oudnoors. Ze gebruiken het Runenschrift maar daar vertel ik later wat meer over. Ze hadden een hoogstaand kunstrepertoire dat regionaal heel wat overeenkomsten vertoonde. Er waren tussen de stammen ook grote verschillen op vlak van decoratie van sierraden, de klederdracht en manier van begraven van hun doden. Het Vikingtijdperk heeft ongeveer 300 jaar geduurd, tot aan de veldslag bij Stamford Bridge in 1066. Daar sneuvelde Harald II, koning van Noorwegen, in een poging om de Engelse troon op te eisen. Op het tapijt van Bayeux staat een stripverhaal afgebeeld over de slag bij Hastings. Die vond een maand na Stamford Brigde plaats. Hierbij trok Willem de Veroveraar, een afstammeling van de Noormannen, aan het langste eind en liet zich tot koning van Engeland kronen. 

Het leven zoals het is… De Vikingen!

Zoals ik al zei bestond de samenleving uit boerengemeenschappen. Er was een maatschappelijke ladder. Ze werden bij hun geboorte gebonden aan hun sociale klasse. Bovenaan stond de elite. Ze leefden op aristocratische manier en bezaten de grootste landerijen. Ze lieten zich aanspreken met hoofdman of koning. Ze lieten zich omringen met een klein legertje vertrouwelingen. Ze pronkten graag met hun status door de mooiste en duurste voorwerpen te laten vervaardigen door de beste vakmensen. En dat waren de Noormannen! Ze bewerkten sierraden, hadden heel goede en moderne wapens, fijne werktuigen. Ze hadden luxueuze schepen, wagens en sleeën met fraai versierd houtsnijwerk.

De vrije mannen waren werkzaam als boer of knecht. Ze waren de ruggengraat van de samenleving. Ze vertegenwoordigden hun familie in het “Ding”. Dat was een volksvergadering die verantwoordelijk was voor het bestuur en de rechtspraak. Als onvrije man kon je je opwerken tot Bryte, een soort beheerder of opzichter. Vikingen waren wel één ras maar hadden geen centraal gezag. Vrouwen zwaaiden thuis (boerderij) de plak. Belangrijke vrouwen tooiden zich met vergulde kledingspelden en kleurrijke kralenkettingen. Ze droegen ook de sleutel van het huis aan hun nek. Ze hadden een symbolische functie als teken van macht over huis en haard. Een bijzondere positie voor de vrouw was weggelegd als ze als völva of vala (stafdraagster) wordt aangeduid. Ze was een zieneres, een soort waarzegster. In trance kon ze in de toekomst kijken. Ze werd niet vereerd maar dwong wel veel respect af.

Deze informatie komt van een gedicht Rigspula uit het poëtische Edda. Het gedicht beschrijft hoe de god Heimdall op zijn wandeling in de mensenwereld drie verschillende typen gezinnen bezoekt. Hij “logeert” drie nachten bij elk paar uit een andere klasse. Na negen maanden is hij drie zonen rijker. Doordat Rig of Heimdall de vader is, wordt aan de sociale structuur van de samenleving een goddelijke legitimiteit gegeven.

Vertier bestond uit muziek gemaakt op fluitje van beenderen of snorrebotjes. Het is een stuk hout of bot met twee gaatjes in. Door de gaatjes stak men een stuk touw en liet het rond zijn as draaien. Dit maakte een heel apart brommend geluid. In graven werden ook restanten van snaarinstrumenten gevonden zoals een lier. Als tijdverblijf speelden de hogere kasten het strategisch spel Hnefatafl.

Wapens

Als vrije mens werd het toegestaan om wapens te dragen. De elite kon zich zwaarden veroorloven. De tweesnijdende slagzwaarden zijn gemaakt uit massief ijzer en eindigden met een knop. De klingen werden stevig gemaakt door het staal van patronen te voorzien. De beste smeden maakten prachtige, kleurrijke torsiepatronen. Op de kling van een Vikingzwaard stond soms de naam van de wapensmid. Ulfbert was één van de bekwaamste en beruchtste smid. De zwaarden waren een gegeerd importproduct uit de Frankische regio. Ze waren vervaardigd uit roestvrijstaal en moesten niet onderdoen aan het hedendaagse staal.

Als beschermkledij droegen de Vikingen een schild en een ijzeren helm. Ze werden gedragen door de hoofdmannen. Armere krijgers moesten het stellen met lederen kappen die minder bescherming boden. Er is echter geen afbeelding op steen, tapijten of inscripties dat erop wijst dat er horens op stonden. Die zijn negen eeuwen later bedacht door de Zweed Gustav Malmström die illustraties plaatste bij het dichtwerk Frithiofs saga. In 1876 werd Der Ring des Nibelungen, een opera van Richard Wagner, voor het eerst opgevoerd. De hoofdrolspeler van de meer dan 15 uur durende opera droeg een gehoornde helm als deel van zijn kostuum. De opera legt verbanden met de Oudnoorse mythologie en Vikingen. De Gjermundbu helm is de enige teruggevonden ijzeren helm. Hij dateert van 970 en is te bezichtigen in het Nationaal Museum van Oslo (Oldsaksamlinga).

Ene God alleen, ene zaligmaker en anders geen

Het geloof bij de Vikingen bestond uit opvattingen en normen. Het stoelde op cultusuitoefening en rituelen. Het is pas veel later neergeschreven in een prozaïsche Edda, een gedichtenbundel van Snorri Struluson. En de poëtische Edda geschreven door IJslandse hoofdman Saemundr Sigfusson. In de teksten vinden we expliciete beschrijvingen van de godenwereld. Ook het ontstaan en de ondergang van de wereld passeren de revue. Het is de mythische wereld waar Tolkien zijn ideeën sprokkelde. In het begin was er niets, het  Ginnungagap. Met aan de uitersten een vuur- en ijsrijk. Toen de twee elkaar troffen, ontstond de reus Ymer. Uit zijn benen werden zijn kinderen geboren. Zijn kleinkinderen, Odin, Vili en Ve doodden Ymer en schiepen de wereld uit zijn lichaam, alsook de andere Oudnoorse goden. De negen werelden werden geschapen. De eerste wereld was Midgaard. Tolkien gebruikte Middle-Earth of Midden Aarden, dit was de wereld van de mensen. Het werd omringd door een oceaan. In het water bevindt zich de verafschuwde Midgaardslang. Ze houdt het heelal bij elkaar door in haar eigen staart te bijten. De goden verblijven in de versterkte burcht Asgaard. Ze is verbonden met een brug Bifröst. In het koude en dorre Jotunheim wonen de reuzen en dwergen. In Asgaard en Midgaard heerst er orde, in Jotunheim wanorde. Er zijn nog verschillende andere werelden zoals Alfheim, Helheim en Nifelheim. De samenhang tussen de werelden wordt gezien als een levensboom, Yggdrasil.

Odin is de slimste en machtigste van alle goden. De naam Odin heet in het Oudgermaans ook wel Wodan. Dit leeft nog verder in onze eigen taal als woensdag. Hij wandelt door de verschillende werelden met zijn staf en achtpotig paard, Sleiper. Hij kan ook de toekomst voorspellen. In de verhalen van Tolkien komt hij op toneel als Gandalf. Odin is getrouwd met Frigg, die het moederschap beschermt. Hij is vader van vele kinderen die hij niet noodzakelijk bij Frigg heeft gemaakt. Thor zijn zoon is gigantisch sterk. Hij draagt een ijzeren handschoen die hem helpt om zijn hamer Mjölner te hanteren. Ook zijn naam komt terug in het Nederlands, donderdag. Balder is de mooiste god en iedereen houdt van hem. Freya, de godin van de liefde en vruchtbaarheid leent haar naam aan de start van het weekend, vrijdag.

Walkuren zijn oorlogsgodinnen in dienst van Odin. Ze rijden over de slagvelden en zoeken naar krijgers die in strijd gaan sneuvelen. De helft mag naar Walhalla gaan en genieten van eten en drank maar de andere helft moet met Freya mee naar haar thuisland Folkfang. Mannen, vrouwen of kinderen die niet sterven op het slagveld maar door ouderdom of ziekte gaan naar de Hel. Dit is zeker één van de redenen waarom de Vikingen toch liever gingen vechten dan thuis te wachten op hun dood. Scandinavië werd in grote maten geïntegreerd in de cultuur van de rest van het continent. Vikingen kwamen al eerder in contact met het christendom tijdens hun handelstochten. Vanuit Angelsaksische en Germaanse streken arriveerden missionarissen. Door de verschillende bekeringsgolven van het christendom verdween het Vikingtijdperk.

Runen

Vikingen zijn mannen van woorden en daden maar niet zozeer van schrijven. Al zijn de runenstenen iconen van de Vikingtijd, de meeste runen werden niet op steen gebeiteld. Ze werden gekrast in hout of berkenbast. Vaak zijn het persoonlijke boodschappen. “Denk aan mij, ik denk aan jou. Hou van mij, ik hou van jou”. Het runenalfabet wordt doorgaans futhark genoemd naar de eerste zes tekens in de rij. Ieder teken heeft een klank en bestond eerst uit 16 runstaven en groeide verder uit tot 33 runentekens. De Vikingen brachten niet alleen veel zilver mee uit hun veroveringstochten maar ook soms nieuwe woorden. Ze hadden voor de nieuw klanken andere runen nodig. Ook onze vriend Tolkien ontwierp voor zijn boek “In de ban van de ring” een eigen runenschrift, de Tolkienrunen. De teksten op runenstenen vormen vaak de vorm van een draak of de Midgaardslang uit de oudnoordse mythologie. Vooral het christelijk geloof maakte gebruik van runen.

Mannen en bootjes

Schepen waren een belangrijk onderdeel in het leven van de Vikingen. Om je van A naar B te begeven in de noorden is de makkelijkste weg de zee. Ze beheersten de zee als geen ander. De schepen werden ook “het paard van de zee” genoemd. Voordat de Vikingen op oorlogspad trokken werden schepen gebruikt voor vervoeren van goederen, visvangst en korte transporten van personen. Wij verwachten de Vikingen met hun snelle oorlogsschepen. Ze waren de snelste en konden het beste manoeuvreren. De snek was een klein schip onder de langschepen. Het kon 30 mensen vervoeren en haalde een snelheid van 15 knopen.

Het Langschip dat gezeild of geroeid kon worden was 4 meter breed en 40 meter lang. Met een topsnelheid van 20 knopen vervoer het ongeveer 100 bemanningsleden. Om de vijand te intimideren werden de schepen voorzien van houtsnijwerken zoals slagen- of drakenkoppen. Waarom werden de Vikingen plots zo agressief? Ze voerden al lang over de Noordzee en Middellandse zee voor hun handelstochten. In het noorden werd plaats voor landbouw schaarser door het toenemen van de populatie. Als oplossing voor hun probleem schakelden ze over naar rooftochten.

Handelaars die terugkeerden van buitenlandse reizen vertelden verhalen over onbewaakte kloosters en steden waar rijkdom voor het rapen lag. In die tijd waren de burchten nog niet voorzien tegen aanvallen uit de zee. De eerste Vikingen reisden vooral oostwaarts richting het huidige Rusland tot over de Wolga. De Noormannen doken op in de Byzantijnse stad Constantinopel. De Noormannen profiteerden optimaal van de politieke situatie en verdeeldheid in West-Europa. Tegelijkertijd wisten de Noormannen hun troeven optimaal uit te spelen. Ze kenden een nauwelijks te stuiten expansiedrang en waren heer en meester op de zee. Normandië, Engeland, Schotland, de Shetlandeilanden en de Hebriden werden ingelijfd. Vanaf 860 koloniseerden ze IJsland en later nog Groenland (986). In 1001 zou Leif Eriksson, de zoon van Erik de Rode, voet aan wal zetten in Newfoundland, het huidige Cananda. Dit is eeuwen voor Christoffel Columbus de kusten van Noord-Amerika betrad. De pogingen om een kolonie te stichten werden in de kiem gesmoord.

De zeelieden in de Vikingtijd waren kundige zeevaarders. Ze beschikten over verschillende navigatiemiddelen. Een zonnesteen is een steen van veldspaat, die de natuurlijke eigenschap bezit om licht te polariseren en te filteren, zodat men ook op een bewolkte dag kan inschatten waar de zon zich bevindt. Een zonneschijf is een navigatiemiddel dat mogelijk in de Vikingtijd al bekend is geweest. Het kan vergeleken worden met een kleine zonnewijzer en bestaat uit een ronde schijf met in het midden een stokje en met rondom een groot aantal inkervingen.

Weetjes

De Vikingen werden gebruikt als bewakers van de byzantijnse keizer in Constantinopel.

Het was de Viking, Leif de gelukkige, die als eerste Amerika betrad en niet Columbus.

Je kan de runentekens lezen van de film Hoe tem je een draak.

De hoorns op de helm van Wickie de Viking zijn historisch niet juist.

Koppeling met PAV

Dit is een deeltje van een geschiedenis die we nog niet kennen. Het draait niet altijd rond Europa, Amerika of de Romeinen. We hebben ook een deel van onze maatschappij te danken aan andere culturen, zoals de Vikingen! Ze hebben een mooie achtergrond die wij door de clichés of foutieve informatie niet zo goed kennen. Met een tentoonstelling zoals in Tongeren krijg je een ander beeld van deze "zeerovers".

Bronnen

Uitstap naar Galloromeinsmuseum Tongeren

Toeristische gids

 
WOUTERS, P., DEMARSIN, B., Vikingen!, Themaboekje, openbaar kunstbezit vlaanderen, Peter Wouters, Gent, 2014, 40 pagina's.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Vikingen
http://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_de_Vikingen

http://nl.wikipedia.org/wiki/Trol_%28mythisch_wezen%29

http://plazilla.com/page/4295028912/mythologie-van-lord-of-the-rings

http://nl.wikipedia.org/wiki/Der_Ring_des_Nibelungen

http://nl.wikipedia.org/wiki/Vinlandkaart

 

http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/cultuur%2Ben%2Bmedia/kunsten/1.2123465
http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/videozone/programmas/dezevendedag/EP_141019_DZD?video=1.2123071

http://cobra.be/cm/cobra/videozone/rubriek/kunst-videozone/1.2123454

http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/mythologie/48395-alfheim-de-wereld-van-de-alven.html
http://www.academia.edu/228734/Norse_Elements_in_the_work_of_J.R.R._Tolkien

https://www.youtube.com/watch?v=uXpqgmBS6DM 

https://www.youtube.com/watch?v=gGr52OF4S58 

http://www.youtube.com/watch?v=WQWvSDzdeGA

http://www.museumsyndicate.com/item.php?item=33684
http://www.pinterest.com/explore/vikings/
http://www.pinterest.com/pin/217861700699495405/

http://www.history.com/topics/exploration/vikings-history

https://www.academia.edu/7368701/_ed._Vikingen_Zwolle_Assen_2012_._Internationale_Archeologie_in_het_Drents_Museum_4_